Smetvrees
Smetvrees is eigenlijk een bepaalde vorm van de obsessieve compulsieve stoornis. De officiële diagnose van smetvrees is dus eigenlijk de diagnose van OCS. OCS wordt vaak ook OCD (obsessive compulsive disorder) genoemd en omhelst meer dan alleen smetvrees.
Om smetvrees beter te begrijpen, kijken we eerst naar de algemene kenmerken van de obsessieve compulsieve stoornis. Een obsessieve compulsieve stoornis is een angststoornis waarbij sprake is van obsessies en compulsies. Een obsessieve compulsieve stoornis wordt ook een dwangstoornis of een dwangneurose genoemd.
Een obsessie is een bepaald idee of een bepaalde gedachte die angst oproept. Meestal gaat het om een irreële gedachte, hoewel bij het ontstaan van een obsessieve compulsieve stoornis de betreffende gedachte vaak nog over onschuldige dingetjes kan gaan. Een obsessieve gedachte gaat vaak over een ramp. Bij smetvrees is dit het idee dat je besmet of ziek kunt worden door het aanraken van allerlei voorwerpen. Voorwerpen zitten immers vol van bacteriën en je kunt zo ziek worden! En alle berichtgeving rond bijvoorbeeld de Mexicaanse griep zorgt er alleen maar voor dat iemand met smetvrees zich bevestigd ziet in zijn of haar obsessie.
Het is belangrijk dat hulpverleners smetvrees niet verwarren met hypochondrie, een angststoornis waarbij iemand bang is een ernstige ziekte te hebben of te krijgen.
Smetvrees is over het algemeen te onderscheiden van een angststoornis zoals hypochondrie omdat smetvrees ook gepaard gaat met compulsies. Compulsies zijn in feite dwangmatige handelingen om de angst van de obsessie op te heffen. Iemand met smeetvrees zal dus veelvuldig kunnen schoonmaken. Een ander zal het nalaten om deurkrukken aan te raken door de elleboog te gebruiken om de deur te openen. Liftknoppen en trapleuningen zijn andere zaken die men liever niet aanraakt. Het idee dat anderen ze ook aanraken vergroot het idee dat men door het aanraken van trapleuningen, deurkrukken of knoppen in liften besmet kan raken. Men geeft anderen geen hand of men wast de handen meteen nadat ze de ander hebben aangeraakt.
Een veelvoorkomend verschijnsel bij smetvrees is het obsessief schoonmaken. Men is bijvoorbeeld obsessief over een bankstel waarop visite heeft gezeten. Zodra de visite is verdwenen, worden de voorwerpen die de visite heeft aangeraakt grondig schoongemaakt. Bestek wordt bij sommige patiënten met smetvrees niet eenmalig afgewassen, maar men wast borden en pannen meerdere malen. Soms is een deel van het huis bij iemand met smetvrees volgens hem of haar zo vies geworden, dat dit deel van het huis niet meer wordt gebruikt. Het gebied is dan als no-go area bestempeld.
Comorbiditeit bij smetvrees
Wanneer een patiënt twee of meerdere psychische aandoeningen heeft, spreekt men van comorbiditeit. Dit gebeurt vaak wanneer iemand tegelijkertijd lichamelijke, geestelijke en daaropvolgende sociale problemen heeft.
Omdat smetvrees een manifestatie is van de overkoepelende angststoornis OCS oftewel obsessieve compulsieve stoornis, kan het voorkomen dat iemand met smetvrees ook last heeft van de andere klachten die kenmerkend zijn voor de obsessieve compulsieve stoornis.
Men kan bijvoorbeeld naast smetvrees ook last hebben van controledwang. Men is dan bang voor een ramp in of rondom het huis. Er wordt herhaaldelijk gecontroleerd of deuren op slot zijn. De obsessie is dat er iemand in kan breken. De compulsie is het controleren van de deuren. Natuurlijk kan een keertje extra controleren geen kwaad, maar iemand met controledwang controleert tien maal op een avond of de voordeur wel op slot is. Bij veel patiënten met controledwang wordt niet alleen de voordeur gecontroleerd, maar wordt ook gecontroleerd of de gaskraan wel goed dicht is en of alle stekkers uit het stopcontact zijn (irreële angst voor brand). De controledwang en smetvrees gaan bij sommige mensen met de diagnose OCS hand in hand.
Een andere vorm van de obsessief compulsieve stoornis is verzameldwang. Men is dan bang belangrijke documenten weg te gooien. Bankafschriften en loonstrookjes worden eeuwig bewaard en soms worden stapels kranten bewaard uit angst dat er per ongeluk toch enveloppen met officiële documenten tussen de kranten liggen. Men overschat de kans dat men deze documenten per ongeluk meeneemt bij het weggooien van de stapel kranten.
Andere symptonen van de obsessieve compulsieve stoornis zijn het obsessief in gedachten tellen of bidden of het herhalen van woorden. In de literatuur wordt dit soms magische of rituele dwang genoemd. Wanneer men bijvoorbeeld een dwanghandeling niet uitvoert, kan men het schuldgevoel soms opheffen door te tellen. Ook bij smetvrees komt dit veel voor.
Smetvrees kan zeer invaliderend werken en iemand met smetvrees kan gemakkelijk in een sociaal isolement raken. Dit is voor alle angststoornissen het geval. Angststoornissen gaan daarom vaak gepaard met een depressie. De kans op een depressie is ook bij smetvrees erg hoog.
Behandeling van smetvrees
Alle vormen van de obsessieve compulsieve stoornis kunnen het beste worden behandeld met exposure responspreventie. Er wordt een lijst opgesteld van de dwanghandelingen. Bovenaan zet men de dwanghandeling waarbij het minst angst of stress wordt ervaren wanneer deze dwangmatige handeling wordt nagelaten. De dwanghandelingen die het moeilijkst na te laten zijn komen onderaan de lijst. Deze lijst wordt ook wel een angsthiërarchie genoemd omdat de lijst trapsgewijs van weinig angst tot veel angst is ingedeeld.
In de eerste week moet de patiënt de dwanghandeling bovenaan de lijst nalaten. Hier wordt weinig tot geen angst ervaren. In de week daarop wordt de dwanghandeling die iets meer angst oproept nagelaten. Dit wordt herhaald totdat een niveau bereikt wordt waarbij de dwanghandelingen voor de patiënt niet meer invaliderend werken. Ook kan men ervoor kiezen om alle dwanghandelingen weg te werken.
Medicatie bij smetvrees
Medicatie kan de therapie ondersteunen wanneer de patiënt veel stress ervaart of extreem angstig en paniekerig wordt als gevolg van de smetvrees.
In eerste instantie zijn er de angstremmers. Dergelijke medicijnen worden benzodiazepinen genoemd. In deze groep medicijnen bevinden zich onder andere oxazepam, diazepam en flurazepam.
Wanneer er sprake is van een depressie naast de smetvrees kunnen antidepressiva zoals seroxat en prozac rustgevend werken. Deze middelen geven echter ook veel negatieve bijwerkingen.
Soms worden er atypische antipsychotica (neuroleptica) zoals risperdal en zyprexa voorgeschreven.